Gelderse Poort en Pannerden
De Ooijpolder, de Millingerwaard, de Oude Waal, de oude Rijn en het enige stukje Nederland waar de Rijn echt “de Rijn” heet, voor deze zich stroomafwaarts splitst in Waal, Pannerdens Kanaal, Nederrijn-Lek en IJssel: in dit oostelijke deel van het Nederlandse rivierengebied zijn de uiterwaarden breed en vinden natuurlijke processen van erosie, sedimentatie en begrazing nog grootschalig plaats.
Het gebied is in Nederland ook een hotspot voor biodiversiteit: bevers, otters, vogels, vissen – in een jaar tijd werden in de uiterwaarden van de Gelderse Poort volgens ARK maar liefst 6200 soorten geteld. Ook de rivierdijken zijn onderdeel van de hoogwaardige natuur. Dankzij ecologisch maaibeheer zijn het lokaal zeer bloemrijke dijken, die een belangrijk leefgebied vormen voor kevers, bijen, vlinders en zweefvliegen.
Lokaal is in de Gelderse Poort nog een heggenlandschap bewaard. Dit bestaat onder andere nog in de Ooijpolder, waar boeren en natuurbeschermers samenwerken aan herstel van het oorspronkelijke soortenrijke boerenland.
"Ik vind het leuk om veel bloeiend groen om me heen te hebben, dat er koele plekken zijn in de tuin, en dat er veel dieren zijn in de tuin: metselbijen, hommels, zweefvliegen, vogels (en helaas ook veel slakken)."
Waar precies?
We bedoelen met deze streek het volledig oostelijke deel van het Nederlandse Rijngebied tussen Nijmegen en Arnhem. Dat omvat niet alleen de Rijn en het begin van de Waal, maar ook het Pannerdens Kanaal. In deze ecologische streek liggen plaatsen als Zevenaar, Duiven, Lent, Bemmel, Elst, Arnhem-Zuid en Beuningen.
Verder naar het westen (Wageningen en Betuwe) gaat de streek geleidelijk over in de streek Laaglandrivieren. Ten zuiden wordt de streek scherp begrensd door de overgang naar de stuwwal van de streek het Rijk van Nijmegen. Ook ten noorden zijn stuwwallen de begrenzing: het Montferland rekenen we (ecologisch) tot de streek Achterhoek en het grootste deel van Arnhem (op de noordoever) tot Centrale Stuwwallen. Ook de IJssel is een aparte streek.
Icoonsoorten van Gelderse Poort en Pannerden
De belangrijkste icoonsoort voor het gebied is de knautiabij (‘beemdkroobij’). Deze sterk gespecialiseerde bijensoort is sterk achteruitgegaan door verzuring en intensivering van het landschap, waardoor graslanden met grote hoeveelheden beemdkroon een zeldzaamheid zijn geworden.
In het rivierengebied is de Gelderse Poort het belangrijkste overgebleven bastion voor deze kieskeurige bij die voor stuifmeel afhankelijk is van beemkroon (en in mindere mate het verwante duifkruid). Een enkel plantje volstaat dan niet. Natuurbeheerders hebben daarom een project opgezet om de nog aanwezige beemkroonvelden uit te breiden en te verbinden.
Beemdkroon is ook een geweldige plant voor allerlei andere insecten. En zowel voor deze weidebloem als voor de knautiabij geldt dat het niet alleen prachtige icoonsoorten zijn, maar ook ‘indicatorsoorten’. Dat wil zeggen dat hun aanwezigheid, op plekken waar ze nog wild voorkomen, erop duidt dat er zeer waarschijnlijk ook sprake is van een grote soortenrijkdom van andere graslandbloemen en bestuivende insecten.
Zo groeit beemdkroon in de Gelderse Poort zij aan zij met onder andere knoopkruid, grote centaurie, groot streepzaad en niet overblijvende soorten als gele morgenster, weede en echt duizendguldenkruid. Op stenige plekken in de uiterwaarden komt op een paar plekken ook de zeer zeldzame Rijncentaurie voor.
Dankzij de hoge bloemdichtheid komen naast de knautiabij ook veel andere bijzondere bijensoorten voor. Dat is ten eerste de op grondnesten van de knautiabij parasiterende knautiawespbij. Een andere icoonsoort voor het gebied is de zeer zeldzame gebandeerde dwergzandbij, een kleine zwarte grondnestelende bijensoort.
Vervolgens kun je in de Gelderse Poort genieten van bijvoorbeeld de vierbandgroefbij, donkere klaverzandbij, borstelwespbij, zuidelijke langhoornbij, de wikkebij en de lathyrusbij. De waardplanten van de laatste twee laten zich raden, bijvoorbeeld vogelwikke of heggenwikke en aardaker of boslathyrus. De zeer zeldzame vierbandgroefbij verzameld stuifmeel op verschillende composieten (zoals groot streepzaad) en de zeer zeldzame zuidelijke langhoornbij heeft een voorkeur voor vlinderbloemigen (waaronder de eerder genoemde wikkes en lathyrussoorten).
Waar een grote soortenrijkdom bestaat aan bijen, geldt dat doorgaans ook voor vlinders. Voor de Gelderse Poort hebben we de rozenspanner en de slawortelboorder uitgeroepen tot icoonvlinders. De rozenspanner is voor de rupsen afhankelijk van wilde rozen.
Die wilde rozen komen nog voor in de uiterwaarden, met onder andere autochtone populaties van hondsroos, heggenroos en beklierde heggenroos. Ook zijn er nog wilde populaties van rode kornoelje, veldesdoorn, eenstijlige meidoorn, sleedoorn, schietwilg, grauwe wilg, boswilg, gewone vlier en zwarte populier. Struwelen en heggen worden bovendien gesierd door inheemse klimmers als heggenrank en bosrank – stuk voor stuk zeer waardevolle planten voor insecten.
Flora
Fauna
Wat betekent dit voor jouw tuin?
Bij de aanleg van een ecologische streektuin heb je in de Gelderse Poort een ruime keuze uit ecologisch waardevolle struiken – en dat geldt ook bij de aanleg van een bloemenweide, geïnspireerd op begraasde uiterwaarden of gemaaide hooilanden op de bloemrijke dijken.
Let daarbij wel op de mineralensamenstelling. De bloemrijke dijken zijn bloemrijk omdat het maaisel er wordt afgevoerd – en daarmee het stikstofoverschot. In de uiterwaarden doen winterse overstromingen de bloemrijkdom goed, door de kenmerkende rivierkruiden te voorzien van verse kalk – een toevoer waar binnendijkse tuinen op rivierklei inmiddels van zijn afgesneden. Take home message: voer ook in je tuin het maaisel af, en overweeg wat kalk te strooien.
Tot slot: laat vooral ook de beemdkroon niet ontbreken in je tuin. Dat is geen garantie op een bezoek van de knautiabij, omdat deze véél beemkroon nodig heeft. Maar hoe meer beemdkroon in het gebied aanwezig is, hoe groter ook de kans dat deze bloem zich via zaden kan verspreiden – en daar profiteert dan niet alleen de knautiabij van, maar vele tientallen soorten bestuivers, waaronder ook vlinders en zweefvliegen.
Bloemenweide maken?
Reserveer hier Gelderse Poort en Pannerden-streektuinmengsel
De inheemse kwekerij Cruydt-Hoeck heeft samen met Streektuinen.nl voor elk van de 25 streken een apart mengsel ontwikkeld van bloeiende kruiden die goed passen in de bewuste streek, en tot hun recht kunnen komen in tuinen.
Verhalen uit Gelderse Poort en Pannerden
Wij willen heel graag meer verhalen gaan vertellen (in tekst en beeld) over icoonsoorten en andere unieke natuur per streek, over individuele streektuinen, en wellicht ook Streektuindagen organiseren waarbij jullie bij elkaar op bezoek kunnen gaan voor inspiratie. Meld dus vooral je tuin aan. Je kunt dan als je dat leuk vindt ook iets vertellen over jouw tuin!
Voeg jouw tuin toe aan Gelderse Poort en Pannerden!
Door mee te doen voeg je een klein natuurgebiedje toe aan jouw straat, kun je vier seizoenen per jaar genieten van een levende tuin – en versterk je de unieke biodiversiteit van jouw streek, door een klein leefgebied te creëren voor kenmerkende planten en dieren.
Lokale initiatieven
- Voorbeeld
