Zuidwestelijke zeekleipolders

Om terug te komen op de Zeeuwse hagen. Vooral op Walcheren en Noord- en Zuid-Beveland staan nog een paar historische exemplaren – toch is dat slechts een fractie van het oorspronkelijke landschap.

Van oudsher bestonden de Zeeuwse hagen hoofdzakelijk uit eenstijlige meidoorn, aangevuld met sleedoorn en veldesdoorn (Spaanse aak) – en diverse rozen, zoals hondsroos, heggenroos, egelantier en viltroos, die heel lokaal nog wilde nazaten van voorkomen. Ook werden de hagen aangevuld met vlier, es en wilde liguster. Dat zijn stuk voor stuk struiken die veel leven aantrekken en dus zeer geschikt zijn voor de aanleg van ecologische tuinen.

Maar de Zuidwestelijke polders zijn natuurlijk ook een landschap vol met sloten. Die oevers kunnen gesierd worden door dotterbloem of poelruit, maar de meest kenmerkende oeverplant is er de forse en prachtig bloeiende heemst – een soort die ook tegen brakke omstandigheden kan.

Ook kruiden van wat drogere omstandigheden die rond zeedijken staan, zijn soms zouttolerant. Zo vind je niet alleen langs de kust, maar ook langs alle dijken van de Oosterschelde en Westerschelde tot Tholen aan toe zeevenkel en lokaal ook de kruipende zeewinde en Engels gras (de laatste vooral rond de Oosterschelde).

Naast de dijken hebben ook de Zeeuwse bermen hun eigen specialiteiten. Een echte icoonsoort is dubbelkelk, een mooie zomerbloeiende gele composiet, die goed gedijt op kalkrijke, voedselrijke zeeklei – vooral op kortgemaaide of begraasde bodems.

Een vergelijkbare icoonsoort in drogere bermen is paardenbloemstreepzaad. Deze forse gele composiet is veel gezien in Zuidwest-Europa en heeft in Nederland de noordgrens van z’n verspreidingsgebied – en komt hier vrijwel uitsluitend voor in Zuid-Limburg en het zuidwestelijke zeekleigebied, waarbij die laatste het grootste bolwerk is. Toch is het er geen algemene soort en is paardenbloemstreepzaad vooral in het West-Brabantse en Zuid-Hollandse deel van het zuidwestelijke zeekleigebied in de twintigste eeuw sterk achteruitgegaan, terwijl de soort zich in Zeeland beter weet te handhaven.

Een belangrijk bloeiend kruid (en fantastische insectenplant voor ecologische tuinen) is beemdkroon. Het is de zeekleipolders zeker geen algemene soort, maar her en der komt deze nog voor in wegbermen – vooral waar verschralend maaibeheer wordt toegepast. En op Zuid-Beveland bestaan nog twee kleine populaties van de van beemdkroon afhankelijke knautiabij, waar ook in het centrale deel van Zeeuws-Vlaanderen nog een voorkomen van bekend is.

De twee échte icoonbijen van het Zeeuwse kleilandschap zijn natuurlijk de schorzijdebij en de daarvan afhankelijke schorviltbij – maar dit zijn bijen die zoals de naam al aangeeft leven op de wilde versie van het kleilandschap, de schorren, die alleen nog lokaal buitendijks bestaan. De belangrijkste drachtplant voor de schorzijdebij is zee-aster. Een zeer zeldzame soort, waarvan waarnemingen in Nederland vrijwel beperkt zijn tot de Zeeuwse en Zuid-Hollandse kleipolders, is de doornkaakzandbij. Deze vliegt in twee generaties: de lentebijen worden gezien op sleedoorn en wilgen en de zomerbijen onder andere op wilde reseda en braam.

Dan is er nog de dageraadzandbij. Dat is eigenlijk een zandsoort, maar die leeft op zandplekken in het deltagebied en niet in de duinen, of de dekzanden van Zeeuws-Vlaanderen. Het is een van de vroegste bijen van Nederland, die al in maart actief is en dan stuifmeel verzamelt van wilgen. De dageraadzandbij komt onder andere voor op de slikken van Flakkee, de slikken van Heen aan het Volkerakmeer en het eiland Tiengemeten.

Ook één van de icoonvlinders van de streek is een wilgenliefhebber: de wilgenhoutvlinder, waarvan de wilgenhoutrups meerdere jaren onder de bast van wilgen leeft. Andere icoonvlinders zijn de coniferenuil en de kooluil, en het oranje zandoogje – een dagvlinder die in Nederland vooral voorkomt in Zeeland, het zuiden van Zuid-Holland en Noord-Brabant.