Kalkrijke Hollandse duinstreek
Een van de ecologisch meest rijke streken van Nederland bevindt zich pal naast de Randstad: de kalkrijke Hollandse duinstreek. Als we grote steden, staalindustrie, racecircuits en verdere recreatiedruk proberen weg te denken, is het een lang en ongerept gebied met zeer hoge autochtone soortrijkdom. Op het niveau van bloeiende kruiden staat de kalkrijke Hollandse duinstreek samen met Zuid-Limburg en de uiterwaarden van de grote rivieren in de top-3 van meest biodiverse regio’s van Nederland. Ook de soortenrijkdom van insecten, huissjesslakken en bloeiende struiken is er hoog.
Die hoge biodiversiteit van de streek te danken aan een paar belangrijke factoren. Eén zeer belangrijke zit al in de naam: kalk. Ten zuiden van Bergen zijn de Hollandse duinen kalkrijker dan de noordelijke duinstreek. Dit komt door een hoger aandeel schelpengruis. De gevolgen voor de ecologie zijn groot. Zo ontbreekt in de kalkrijke duinen heidebegroeiing en is er een hoge soortenrijkdom aan huisjesslakken, van grote wijngaardslakken tot diverse kleinere soorten duinslakken. Ook sommige duinvalleien doen bijna denken aan de zeer soortenrijke kalkgraslanden van Zuid-Limburg.
Naast het kalkgehalte zijn begrazing en verstuiving (door de zeewind) van groot belang. Hierdoor ontstaan open landschappen, met veel successiestadia naast elkaar (van pioniervegetatie tot kleine stukken bos). Bos komt van oorsprong alleen voor in de windluwe binnenduinrand. Van oudsher is dit hakhoutbos. De hoge soortenrijkdom van bomen en struiken in de kalkrijke duinstreek wordt verder vooral gedragen door lage struwelen. Dit is nog een genetische bronpopulatie voor een groot aantal soorten, waaronder wilde rozen.
"Wat mij plezier geeft zijn de egels, padden, kikkers en de veelheid aan vogels in mijn tuin."
Waar precies?
De kalkrijke Hollandse duinstreek bestaat uit alle duinen en achtergelegen strandwallen tussen Hoek van Holland en Bergen. Ten noorden gaat de streek over in de streek Noordelijke duinstreek en wadden, ten zuiden in de streek Zeeuwse zandgronden (waar we ook de duinen van Voorne en Goerree toe rekenen). Voor tuinbezitters is het vooral van belang te kijken naar de ondergrond. Bestaat deze hoofdzakelijk uit zand (zoals vaak ook in grote steden zoals Den Haag en Haarlem) – dan is er een goede uitgangspositie om de duinnatuur als inspiratiebron te gebruiken voor een streektuin. Bij klei of eventueel veen is het beter om te kijken naar de andere ecologiche streken van Noord- en Zuid-Holland.
Icoonsoorten van Kalkrijke Hollandse duinstreek
Waar te beginnen met bijzondere bloeiende kruiden van de kalkrijke duinen? Een zeldzame en veeleisende soort die in Nederland alleen heel lokaal voorkomt in de Hollandse duinen, maar desondanks geschikt is als tuinplant, is de kruisbladgentiaan. De kalkminnende plant wordt een halve meter hoog en heeft grote klokvormige blauwe bloemen. Kruisbladgentiaan kan niet goed tegen hitte en komt in de duinnatuur daarom voor in vochtige valleien en noordhellingen van duinen.
Kenmerkend voor de zeereep is natuurlijk de blauwe zeedistel. Verder landinwaarts kunnen in (vochtige) duinvalleien zeer soortenrijke plantengemeenschappen voorkomen, met daarin bloeiende soorten als grote tijm, muurpeper, geel walstro, muizenoor, zeepkruid, wondklaver en beemdkroon. Kenmerkend zijn veel tweejarigen die ook goed tot hun recht kunnen komen in tuinen, zoals slangenkruid, wouw, wilde reseda en verschillende toortsen, zoals de stalkaars, koningskaars en keizerskaars.
Mede dankzij de grote kruidenrijkdom is de duinstreek ook rijk aan wilde bijensoorten. Dat zijn bepaald niet alleen soorten die in de zandbodem nestelen, zoals blijkt uit de twee echte icoonsoorten voor de streek: de boommetselbij en de duinmaskerbij. De duinmaskerbij is een zeer zeldzame, relatief brede maskerbij die stuifmeel verzamelt op twee kenmerkende kruiden van de kalkrijke Hollandse duinstreek: reseda en slangenkruid – en daarnaast ook op muurpeper: een geel bloeiende inheemse sedumsoort. De maskerbij nestelt in dunne stengels. Ook de boommetselbij is zeer zeldzaam en bekend van enkele vindplaatsen in de kalkrijke duinen van Noord- en Zuid-Holland. Voor stuifmeel is de soort vrijwel volledig afhankelijk van gewone rolklaver, mogelijk aangevuld met slangenkruid. Het kleine bijtje legt broedcellen aan in oude kevergangen in naaldhout, en is daarbij onder andere afhankelijk van de aanwezigheid van de dennenboktor.
Andere echte icoonbijen voor de streek, die met geluk nestelend of fouragerend kunnen worden aangetroffen in ecologische tuinen, zijn de grote kegelbij, duinkegelbij, duingroefbij, ruige behangersbij en gouden slakkenhuisbij. De laatste vliegt vooral op rolklaver en dovenetel en heeft de bijzondere gewoonte om met bladmateriaal nestjes te maken in lege slakkenhuizen, waaronder die van de wijngaardslak. Ook dit onderstreept weer het hoge belang van de aanwezigheid van kalk voor de unieke ecologie van de Hollandse duinstreek.
Ook de zeldzame donkere wilgenzandbij is een echte duinsoort, die mogelijk bovendien afwijkt van soortgenoten in het binnenland. De soort is afhankelijk van open zand (waar kleine kolonies kunnen ontstaan) en vochtige duinvalleien met wilgensoorten. De soort is daarom achteruitgegaan door een afname van verstuiving en door verdroging van de duinen. Herstelmaatregelen kunnen deze duinbij dus ook weer ten goede komen.
Icoonvlinders voor de streek zijn de walstropijlstaart en de hermelijnvlinder. Deze vrij zeldzame duinvlinder wordt soms ook waargenomen in tuinen en is afhankelijk van vochtige duinvalleien met wilgen. Het belangrijkste leefgebied van de walstropijlstaart zijn de duinen van Noord-Holland. Waardplanten zijn naast verschillende soorten walstro (zoals glad walstro en geel walstro) ook wilgenroosje.
De streek wordt verder gekenmerkt door een hoge soortenrijkdom aan inheemse bomen en struiken. Binnen het natuurlijk beheerde duingebied zelf gaat het voor een belangrijk deel nog om wilde populaties, die voorkomen in lage struwelen. Daar zitten echte icoonsoorten tussen, die kenmerkend zijn voor de streek en we elders in het land vrijwel niet tegenkomen, zoals duindoorn, zuurbes en duinroos, een kalkminner die bestand is tegen verstuiving rond de wortels.
De duindoorn is de dominante soort dicht bij zee. Iets verder landinwaarts, waar de beschutting toeneemt, bestaan de struwelen naast zuurbes en duinroos onder andere ook uit eenstijlige meidoorn, wilde liguster, wilde kruisbes, wilde kardinaalsmuts, wegedoorn en nog een groot aantal andere wilde rozen, waaronder viltroos en egelantier.
Flora
Fauna
Wat betekent dit voor jouw tuin?
De meeste bewoners van de Hollandse duinstreek wonen niet in de huidige duinen (de zogeheten ‘jonge duinen’), maar op duin- en strandwallen verder landinwaarts (de ‘oude duinen’). In kleinere dorpen aan de binnenduinrand zijn die duinstructuren nog te herkennen, maar in steden als Den Haag en Haarlem is de zandige ondergrond de enige herinnering.
Voor tuinen heeft deze ligging iets meer in het achterland twee gevolgen: het kalkgehalte is (door langdurige verzuring) lager geworden dan in het duingebied dichter bij zee – en er is veel meer beschutting en hoge begroeiing dan in de eerste duinenrijen dicht bij zee.
De eerste tip voor een streektuin die is geïnspireerd op de kalkrijke Hollandse duinstreek, is dan ook het kalkgehalte op peil brengen (door kalk te strooien). Daarna zal het eenvoudig zijn om van je tuin een stapsteen te maken die lijkt op de boomrijke natuur van de binnenduinrand – door bijvoorbeeld ecologisch waardevolle struiken als wegedoorn, wilde liguster en eenstijlige meidoorn te planten. Let er dan wel op dat dit niet regulier plantgoed, maar “autochtoon plantgoed” is – dat wil zeggen: opgekweekt uit de resterende wilde populaties in onze regio. Dit is onder andere van belang om kruisbestuiving met de wilde populaties in het duingebied te voorkomen.
Het nabootsen van de zeer biodiverse kruidenrijke duinvalleien kan ook, maar vraagt dan wel een tuin met een open karakter met veel zonlicht. Het zand moet bovendien kalkrijk maar stikstofarm zijn – dus voeg vooral geen extra stikstofbronnen als tuinaarde of gazonmest toe, maar overweeg wel om wat kalkkorrels te strooien. Door een stuk kruidenrijk grasland structureel te maaien en dat maaisel af te voeren, kan na verloop van tijd een heel schraal milieu ontstaan dat ook goed kan aansluiten op de natuur van de kruidenrijke duinvalleien.
"Het maakt mij blij om te weten dat mijn tuin bijdraagt aan het herstel van de biodiversiteit en hopelijk veel diersoorten kan helpen."
Bloemenweide maken?
Reserveer hier Kalkrijke Hollandse duinstreek-streektuinmengsel
De inheemse kwekerij Cruydt-Hoeck heeft samen met Streektuinen.nl voor elk van de 25 streken een apart mengsel ontwikkeld van bloeiende kruiden die goed passen in de bewuste streek, en tot hun recht kunnen komen in tuinen.
Verhalen uit Kalkrijke Hollandse duinstreek
Wij willen heel graag meer verhalen gaan vertellen (in tekst en beeld) over icoonsoorten en andere unieke natuur per streek, over individuele streektuinen, en wellicht ook Streektuindagen organiseren waarbij jullie bij elkaar op bezoek kunnen gaan voor inspiratie. Meld dus vooral je tuin aan. Je kunt dan als je dat leuk vindt ook iets vertellen over jouw tuin!
Voeg jouw tuin toe aan Kalkrijke Hollandse duinstreek!
Door mee te doen voeg je een klein natuurgebiedje toe aan jouw straat, kun je vier seizoenen per jaar genieten van een levende tuin – en versterk je de unieke biodiversiteit van jouw streek, door een klein leefgebied te creëren voor kenmerkende planten en dieren.
Lokale initiatieven
- Duintuinen Kennemerland
- Groene tuinen in de Hollandse duinen
- Ken je een relevant initiatief in deze streek? Laat het ons weten!
