Brabantse zand- en leemstreek

Een ander vochtig Brabants natuurgebied, de Moerputten, ten zuidwesten van Den Bosch, is het enige (overgebleven) leefgebied van een iconisch dagvlindertje: het pimpernelblauwtje. De Moerputten bestaat uit twee ontginningen van een oud laagveenmoeras. In de overgangszone naar de zandgronden ten zuiden komt ijzer- en kalkrijk kwelwater omhoog, en bestaan nog een aantal hectare aan soortenrijk blauwgrasland, met soorten als grote ratelaar, geel walstro, blauwe knoop én de grote pimpernel – waardplant van het sterk bedreigde blauwtje (dat verder afhankelijk is van de aanwezigheid van specifieke mierensoorten, zoals de moerassteekmier).

Andere icoonvlinders van de Brabantse zand- en leemstreek zijn onder andere de dunvlekspanner, de esdoorntandvlinder en het oranje zandoogje. Die laatste is een volgens de Vlinderstichting “kwetsbare” dagvlinder, die in Nederland twee populaties heeft: één in Drenthe en een grote in Noord-Brabant en aangrenzend Zeeland en Noord-Limburg. De vlinder leeft het liefst in kruidenrijke ruige vegetaties naast struiken. De rupsen eten een aantal grassoorten, zoals beemdgras.

De esdoorndwergspanner is een zeldzame vlinder die in Nederland vooral voorkomt in het centrale deel van Noord-Brabant. Als je de vlinder een handje wilt helpen, moet je Spaanse aak (veldesdoorn) planten – want dat is de waardplant.

De Brabantse zand- en leemstreek heeft natuurlijk ook iconische bijensoorten. De meest bijzondere is misschien wel de kleine sachembij – een soort die houdt van zonnige, zandige plekken met veel bloemen. De bij, duidelijk kleiner dan de in het voorjaar algemene gewone sachembij, nestelt in grote groepen in rivierduinen en zandvlakten, maar verdween in de jaren 70 vrij snel uit Nederland.

Sinds enkele jaren is de kleine sachembij weer terug langs de Limburgse Maas, en bovendien vanuit het grensgebied onder Eindhoven bezig met een terugkeer Brabant in, zowel in de richting van Eindhoven als de Peel. De soort is niet heel kritisch ten aanzien van stuifmeel, dat het verzamelt van diverse wilde bloemen.

Ook de sporkehoutbij is een zeldzame soort, met een aantal populaties verspreid over Noord-Brabant. Deze bij kun je weer helpen door, je raadt het al, sporkehout te planten – wat sowieso een geweldige insectenstruik is.

Een nog grotere specialist van de streek is de boswespbij. Deze parasiteert weer op nesten van de sporkehoutbij. In de twintigste eeuw kwam de boswespbij ook op noordelijke zandgronden voor, maar uit de afgelopen tien jaar zijn alleen nog waarnemingen bekend uit twee populaties in de Roerdalslenk en een in natuurgebied De Brand, boven Tilburg.

Andere bijzondere en kenmerkende bijensoorten voor de streek zijn de donkere zomerzandbij (liefhebber van composieten en zandblauwtje), rode maskerbij (ook een liefhebber van zandblauwtje, die in tegenstelling tot de meeste andere maskerbijen in de grond nestelt, en niet in stengels), verder de gele tubebij, zadelgroefbij, zwartbronzen houtmetselbij, bruine slobkousbij, zilveren zandbij, breedrandgroefbij, grote roetbij, matglanswespbij, kleine roetbij en bruinsprietwespbij.

En dan verdient ook de behaarde bijenwolf nog vermelding. Dit is geen bijenjagende wesp, zoals de gewone bijenwolf, maar een kever. De behaarde bijenwolf heet daarom ook wel de bijenwolfkever. Deze bejaagt bovendien geen bijen, maar wespen – door eieren te leggen in de nesten van graafwespen. De roodzwart gekleurde kever zelf zit vooral op bloemen en heeft dus ook een bloemrijk landschap nodig – en komt op een aantal plekken in Noord-Brabant voor.

Over dat bloemrijke landschap gesproken: naast de hierboven al genoemde bloeiers zijn er nog veel meer kenmerkende bloeiende kruiden voor de streek. Een van de meest iconische is de welriekende agrimonie, een kruid met aardbei-achtig blad en hoge pluimen met gele bloemen. De gewone agrimonie komt vooral voor in uiterwaarden van de grote rivieren, terwijl de zeldzamere welriekende agrimonie gebonden is aan lemige gronden – met de belangrijkste groeiplaatsen in het Brabantse Groene Woud (en andere lemige delen van de Roerdalslenk).

De leemrijkere delen van Noord-Brabant, waaronder het Groene Woud, bevatten ook de belangrijkste resterende groeiplaatsen van wilde bomen en struiken, met onder andere gewone vogelkers, Gelderse roos, wilde lijsterbes, sporkehout, tweestijlige meidoorn, hondsroos, zwarte bes, bosaalbes, gewone vlier, hazelaar én haagbeuk – en soort die je op de zuurdere delen van de dekzanden niet snel zult aantreffen.

In gebieden met vennen en poelen (of visvrije tuinvijvers) komen in de Brabantse zand- en leemstreek onder andere nog bijzondere amfibieën, zoals de boomkikker, kamsalamander en vinpootsalamander voor.