Friese en Groningse zeeklei
De Friese en Groningse zeeklei ontstond ooit in een zeer dynamisch milieu dat een klein ecologisch walhalla was. Die rijkdom bestaat nog, maar dan aan de andere kant van de waddendijk – en op veel kleinere schaal: de kwelders.
Na de bedijking ontstond een voedselrijk cultuurlandschap waarin een geoefend oog de oude dynamiek nog terugziet in subtiele verhogingen (kwelderruggen), kronkelende kreken en natuurlijk eeuwenoude terpen (wierden). Zolang de kavels klein waren, gescheiden door natuurlijke oevers en houtkanten, was dit landschap zeer rijk aan biodiversiteit.
Met de komst van kunstmest, geïmporteerd veevoer en pesticiden verslechterde de kwaliteit van water en bodem en verdwenen geleidelijk veel bloeiende kruiden uit het landschap. Ruilverkaveling en schaalvergroting ruimden vervolgens de autochtone bomen en struiken op – nergens in deze streek is nog een grote autochtone groeiplaats bewaard gebleven, zoals die wel nog bestaan ten noorden (de waddeneilanden) en ten zuiden, bijvoorbeeld in Gaasterland, de Friese Wouden, het Westerkwartier rond Grootegast en op het Drents Plateau.
Het geeft mij plezier om steeds nieuwe flora en fauna te ontdekken in mijn tuin. Leren wat wel en niet werkt. De hilarische namen van zweefvliegen. Bijna iedere dag nieuwe diersoorten leren kennen. Ideale plekken maken voor egels, vogels en kikkers. Uren kijken naar het gedrag van "mijn" groene kikkers. Nieuwe plannen maken en uitvoeren. Gewoon even zitten en genieten. In ieder jaargetijde.
Waar precies?
De streek is goed te begrenzen op basis van de ondergrond. Overal waar deze uit zeeklei bestaat, hebben we te maken met het ingedijkte kweldermilieu waar tegenwoordig met zoet water en zonder overstromingen kenmerkende soorten thuishoren. De streek kent al de zuidkant wel een overgangszone, waarin klei geleidelijk plaatsmaakt voor de natte veenpolders van de streek Friese Meren en Weerribben of waar zandgrond ondiep aanwezig is – en het landschap gekenmerkt wordt door kleinere kavels met elzensingels, zoals de Friese Wouden (die tot de streek Friese Wouden en Drents Plateau gerekend worden).
In Groningen gaat het vooral om het Hoge Land, en alles ten zuiden waar nog klei aanwezig is. De Hondsrug (met als uitloper Groningen stad) en ook de Veenkoloniën rekenen we tot de (ruime) streek van het Drents Plateau. Woon je in Groningen in de buurt van laagveennatuur (zoals natuurgebied de Onlanden)? Neem dan voor inspiratie en tuintips ook een kijkje bij de laagveenstreek van Friese Meren en Weerribben.
Icoonsoorten van Friese en Groningse zeeklei
Ondanks dat oude bosrestanten en autochtone erfgrenzen vrijwel volledig verdwenen zijn, komt in de streek nog een wilde struik voor die elders in Nederland zeldzaam geworden is: de laurierwilg. Op de rijke kleigrond hoort van nature bovendien een grote diversiteit aan bomen en struiken thuis. Kenmerkend zijn dan: eenstijlige meidoorn, gewone vlier, schietwilg, boswilg, egelantier, heggenroos, veldesdoorn, rode kornoelje, sleedoorn, de es en de els – stuk voor stuk bomen en struiken die veel ander natuurlijk leven aantrekken en voedsel bieden.
Gelukkig zijn er ook in de kleistreek lokaal nog kruidenrijke natuurgebieden, oevers en bermen bewaard. Prachtige soorten die daar horen te staan, aantrekkelijk zijn voor insecten en het ook goed doen in tuinen, zijn bijvoorbeeld beemdooievaarsbek, boerenwormkruid, vogelwikke, pinksterbloem, gewone rolklaver, duizendblad en scherpe boterbloem – waardplanten voor diverse vlinders en bijen.
De Friese en Groningse zeeklei heeft als streek ook echte iconische vlinders en bijen, zoals de bruine grasuil en herfstrietboorder – en de grashommel, de moshommel en de roodsprietwespbij, die op veel plekken achteruit gaat, maar lokaal nog voorkomt in Groningen en Friesland, ook pal achter de waddendijk.
Flora
Fauna
Wat betekent dit voor jouw tuin?
De kleigronden zijn van nature voedselrijk. Maar ook hier geldt dat de tuin (voor optimale biodiversiteit) eerder te veel voeding heeft, dan te weinig. Gebruik dus vooral geen tuinaarde en als je een bloemrijk grasveld wilt, voer dan structureel het maaisel af.
Voor een bruisend resultaat is het aanplanten van struiken of bijvoorbeeld een heg naast een bloemenweide een garantie voor (zoemend en vliegend) succes. Omdat de streek van nature ook waterrijk is, kan het toevoegen van een vochtige zone de tuin ook zeer verrijken, bijvoorbeeld door een flauwe oever te graven naar een sloot (hoe flauwer, hoe beter) of een moeras aan te leggen. Daar kan vervolgens pinksterbloem of kattenstaart groeien en als er plek is wellicht ook een van de kenmerkende wilgensoorten.
Met kattenstaart help je onder andere ook de moshommel, die wellicht wel een nest wil bouwen in jouw noordelijke tuin. Dit prachtige dier houdt verder erg van bijvoorbeeld smeerwortel en rode klaver – ook planten die het goed doen op zeeklei.
Bloemenweide maken?
Bestel Friese en Groningse zeeklei-streektuinmengsel
De inheemse kwekerij Cruydt-Hoeck heeft samen met Streektuinen.nl voor elk van de 25 streken een apart mengsel ontwikkeld van bloeiende kruiden die goed passen in de bewuste streek, en tot hun recht kunnen komen in tuinen.
Verhalen uit Friese en Groningse zeeklei
Wij willen heel graag meer verhalen gaan vertellen (in tekst en beeld) over icoonsoorten en andere unieke natuur per streek, over individuele streektuinen, en wellicht ook Streektuindagen organiseren waarbij jullie bij elkaar op bezoek kunnen gaan voor inspiratie. Meld dus vooral je tuin aan. Je kunt dan als je dat leuk vindt ook iets vertellen over jouw tuin!
Voeg jouw tuin toe aan Friese en Groningse zeeklei!
Door mee te doen voeg je een klein natuurgebiedje toe aan jouw straat, kun je vier seizoenen per jaar genieten van een levende tuin – en versterk je de unieke biodiversiteit van jouw streek, door een klein leefgebied te creëren voor kenmerkende planten en dieren.
Lokale initiatieven
- Ken je een relevant initiatief in deze streek? Laat het ons weten!
