West-Friese en Hollandse zeeklei
De westkust van Holland was niet altijd volledig gesloten door strandwallen en een duinenrij. Lange tijd bestonden getijgaten, zoals we die nu nog kennen in de zuidwestelijke delta en tussen de Waddeneilanden. Zo’n drieduizend jaar geleden kwam het getij bij het Oer-IJ (een groot zeegat) het huidige Noord-Holland binnen.
Onder andere ter hoogte van het huidige West-Friesland werden kwelderruggen en een groot pakket zeeklei afgezet – wat nu de basis vormt voor West-Friesland. Zuidelijker hiervan bleef meer open water. Toen het zeegat uiteindelijk afgesloten raakte, verlandde dit binnenwater en ontstond daar een groot veengebied – dat nu nog terug te vinden is in de Zaanstreek (onderdeel van de streek Hollands-Utrechts laagveengebied). Dat veenmoeras sloot de noordelijker hogere en drogere gronden af van Holland, waardoor een Friese invloed er langer behouden bleef. Een grote ringdijk maakte een krul om dit verhaal van de ontstaansgeschiedenis van West-Friesland, en sloot het af.
Een uniek landschap bleef achter, met lintdorpen op vruchtbare hoge klei, en kleinschalige en diverse landbouw vanuit de stolpboerderijen. Wij noemen het ook ecologisch een zelfstandige streek, omdat de bodem er uit klei bestaat en niet uit veen (zoals de streek ten zuiden) of uit zand, zoals de duinstreken ten westen en noorden.
Elk jaar komen er bij ons in de tuin meer en soms ook andere vlinders, bijen, hommels en vogels op bezoek. Helaas de egel al een tijd niet gezien.
Waar precies?
De klassieke definitie van West-Friesland is ‘alles binnen de West-Friese omringdijk’. Dat omvat grotere plaatsen als Heerhugowaard, Hoorn, Enkhuizen en Medemblik – en delen van Alkmaar. Het cultuurgebied (waar van oudsher West-Fries gesproken wordt) is wat groter, en omvat ook Texel en Wieringen.
Als ecologische streek hanteren we een iets andere definitie: overal waar de bodem voor een belangrijk deel uit zeeklei bestaat. Naast West-Friesland geldt dat ook voor de Noord-Hollandse droogmakerijen (de Schermer, Beemster, Purmer, Wormer en Haarlemmermeer) en voor de Wieringermeer. Ook het eiland Wieringen (dat uit keileem bestaat) kan meegerekend worden, net als kleipolders op Texel.
Ten westen en noorden bevindt zich de streek ‘Wadden en noordelijke duinstreek’ en ten zuiden het Hollands-Utrechts laagveengebied. De streek vertoont overeenkomsten met de streken Friese en Groningse zeeklei en IJsselmeerpolders.
Icoonsoorten van West-Friese en Hollandse zeeklei
Het zeekleilandschap is een vochtig landschap, rijk aan sloten. Een echte icoonsoort is heemst, een prachtige witte bloeier met donker roze hart, die tot 2 meter hoog kan worden. Heemst groeit onder natte omstandigheden, langs oevers en in moerassen, kan tegen voedselrijke omstandigheden en zelfs plekken met brak water. Een andere slootkantsoort die echt thuishoort in West-Friesland is de prachtig roze bloeiende zwanenbloem.
Een leuke tuinsoort die in de lente kan worden bewonderd in ecologische tuinen in West-Friesland is de vrij zeldzame weidebij. Deze is nog een slag groter dan de grasbij, nestelt in groepjes in de grond en verzamelt stuifmeel van onder andere paardenbloemen en de bloesems van wilgen en sleedoorn. Andere icoonbijen voor de streek zijn de van boterbloem afhankelijke ranonkelbij en bijvoorbeeld de vroege bloedbij en de roodsprietwespbij.
West-Friesland heeft ook twee icoonvlinders, en wel met prachtige namen: de vuursteenvlinder en het rood weeskind. Dat is een nachtvlinder met een bloedrode kleur en zwarte zigzagbanen, een patroon dat lijkt op de kleding van de vroegere Amsterdamse burgerweeshuizen (vandaar de naam).
De vlinder neemt toe in aantal en komt sinds de eeuwwisseling ook voor in West-Friesland, vooral langs de kust van het Markermeer en het IJsselmeer, ook langs de Wieringermeerpolder en op Wieringen. Waardplanten zijn verschillende soorten wilgen en de ratelpopulier.
Ook de vuursteenvlinder is een sierlijke nachtvlinder. Deze is wat zeldzamer en komt sinds 2010 voor in de streek. Tuinen kunnen een geschikt biotoop zijn, mits er struiken van braam en framboos staan, de twee waardplanten voor de rupsen.
Door schaalvergroting in de landbouw heeft West-Friesland geen grote resterende populaties bomen en struiken. Kenmerkende soorten met hoge ecologische waarde zijn in elk geval onder andere eenstijlige meidoorn, veldesdoorn, egelantier, rode kornoelje, vlier en de es.
Flora
Fauna
Wat betekent dit voor jouw tuin?
De kalkrijke zeekleibodem is goed geschikt voor de aanplant van allerlei ecologisch waardevolle inheemse bomen en struiken. Aangezien die bodem ook rijk is aan veel andere nutriënten, waaronder stikstof, is de aanleg van een bloemenweide iets lastiger. Het is ten eerste belangrijk om te werken met concurrentiekrachtige kruiden, die te vinden zijn in het overzicht van icoonsoorten van de streek (en het op maat gemaakte streekmengsel) – dat zijn ook soorten die lokaal te vinden zijn in de natuur. Daarna is het aan te raden om vergrassing (door een overschot aan stikstof) te voorkomen door met enige regelmaat te maaien en dat maaisel af te voeren.
Ik heb een ruime tuin waarin ik naast fruit en een beetje groente steeds meer de focus op inheemse planten leg. Om echt op de streek te richten is nog vrij nieuw voor mij, maar wel een richting waar ik naartoe wil.
Bloemenweide maken?
Bestel West-Friese en Hollandse zeeklei-streektuinmengsel
De inheemse kwekerij Cruydt-Hoeck heeft samen met Streektuinen.nl voor elk van de 25 streken een apart mengsel ontwikkeld van bloeiende kruiden die goed passen in de bewuste streek, en tot hun recht kunnen komen in tuinen.
Verhalen uit West-Friese en Hollandse zeeklei
Wij willen heel graag meer verhalen gaan vertellen (in tekst en beeld) over icoonsoorten en andere unieke natuur per streek, over individuele streektuinen, en wellicht ook Streektuindagen organiseren waarbij jullie bij elkaar op bezoek kunnen gaan voor inspiratie. Meld dus vooral je tuin aan. Je kunt dan als je dat leuk vindt ook iets vertellen over jouw tuin!
Voeg jouw tuin toe aan West-Friese en Hollandse zeeklei!
Door mee te doen voeg je een klein natuurgebiedje toe aan jouw straat, kun je vier seizoenen per jaar genieten van een levende tuin – en versterk je de unieke biodiversiteit van jouw streek, door een klein leefgebied te creëren voor kenmerkende planten en dieren.
Tuinen in deze streek
Lokale initiatieven
- Ken je een relevant initiatief in deze streek? Laat het ons weten!
