Het is een van de mooiste streektuinen die we kennen. En het is een plek die ons eraan herinnert dat we op de schouders mogen staan van onmisbare pioniers. We hebben het over Veermans Hof IJsselflora, in Wijhe.
Het is een klassieke heemtuin, zoals natuurpionier Jac P. Thijsse ze ruim een eeuw geleden voor ogen had. De planten in een heemtuin zijn kenmerkend voor natuurtypen uit de directe omgeving. Die natuurtypen zijn er nagebootst en de daarbij behorende streekplanten (en met geluk ook daarvan afhankelijke streekdieren!) kunnen er door bezoekers worden bewonderd. Zo hebben openbaar toegankelijke heemtuinen ook een nadrukkelijke educatieve doelstelling.
Samen met Thijsse’s Hof in Bloemendaal is Veermans Hof in Wijhe (vernoemd naar de oprichter Jan Veerman) een van de mooist bewaarde voorbeelden in Nederland. De zorg voor deze in 1971 gestichte tuin wordt gedragen door meerdere vrijwilligers, waaronder de bevlogen plantenliefhebber Annet van der Veen. En toen Streektuinen afgelopen jaar begon, meldde zij Veermans Hof ook als een van de eerste tuinen aan (we gaan inmiddels richting de 1500!).
Maria Kolossa van Streektuinen bezocht Veermans Hof samen met Annet van der Veen in verschillende jaargetijden en maakte onderstaande tuinvideo. (Het artikel over de tuin gaat verder onder de video.)
Als wij het hebben over IJsselflora, is in gedachten zo een prachtig veldboeket samengesteld. Daarin bloeien beemdkroon en duifkruid naast elkaar, aangevuld met bijvoorbeeld knoopkruid, margrieten, gewone agrimonie, veldsalie en het prachtige ranke rapunzelklokje. Ook groot streepzaad, een krachtige gele composiet, mag in het IJsselboeket eigenlijk niet ontbreken. We hebben het hier over bloemrijke ‘glanshaverhooilanden’ op de rivierdijken en van oorsprong ook over de al even bloemrijke (toen nog onbemeste) begraasde weilanden in de uiterwaarden, ooit onderling gescheiden door een groot netwerk van IJsselheggen.
Plant dat boeket van IJsselbloemen in gedachte weer terug in een bloemenweide en je hebt te maken met een leefgebied van tientallen soorten wilde bijen, tientallen soorten zweefvliegen – en ooit zelfs tientallen soorten dagvlinders.
Veel van deze bloemen groeien dan ook in Veermans Hof. Maar er staat nog veel meer dat kenmerkend is voor onder andere IJsseldijken, oevers, bloemrijke uiterwaarden, schrale rivierduinen én de tot aan de ruilverkaveling alom aanwezige heggen.
Zo groeien er veel eenstijlige meidoorns, sleedoorns én een prachtig volgroeid exemplaar van de wegedoorn, waardplant voor onder andere de wegedoornspanner (die nog op drie plekken voorkomt in het zuidelijk IJsseldal).
In het voorjaar is de tuin prachtig paars van de wilde kievitsbloemen. Dat is een specialiteit van de meest noordelijke uitloper van het IJsseldal: de oevers van het Zwarte Water en de monding van de Overijsselse Vecht daarin – tussen Zwolle en Hattem. Die uiterwaarden vormen ’s werelds op een na grootste groeiplaats van deze wilde bloem (de oevers van de Loire staan op 1) – die daarom lokaal ook wel terecht is geclaimd als de ‘Zwolse tulp’.
Elders in de tuin is een zandig, voedselarm rivierduin nagebootst – waar een andere IJsselspecialiteit groeit: tripmadam – een van de inheemse sedumsoorten die ons land rijk is, met gele bloemen op een stengel. Tripmadam gaat net als bijvoorbeeld grote tijm achteruit door vermesting, waardoor de oorspronkelijke schrale duintjes in de uiterwaarden langs rivieren vergrassen.
Ook een in het wild helaas verdwenen IJsselsoort, is in de heemtuin nog te bewonderen: het wildemanskruid. Deze prachtige paarse bloeier met geel hart, was tot in de 19e eeuw volop aanwezig tussen Deventer en Zutphen. Het laatste wilde exemplaar verdween in 1968 – drie jaar voor in Wijhe de heemtuin gesticht werd door Jan Veerman, die zich zeer bewust was van de achteruitgang van de IJsselflora.
Niet alleen een tuin voor streekplanten, maar ook voor lokale insecten
Al met al stap je als je Veermans Hof betreedt een wereld binnen die buiten deze tuin helaas nog maar op een paar plekken bestaat: het van oorsprong zeer kruidenrijke IJsseldal zoals de schilder Voerman het nog gezien moet hebben. Zo groeit in deze streektuin in Wijhe de besanjelier nog: een zeer zeldzame klimplant, die sinds de tweede helft van de twintigste eeuw met zo’n 75 procent is achteruitgegaan – en in de streek nog slechts drie wilde groeiplekken kent, tussen Zutphen en Arnhem.
De besanjelier is zeker niet de enige karakteristieke klimplant voor het IJsseldal, en dus ook niet in Veermans Hof. Zo stijgt midden in de tuin een polsdikke bosrank naar de kroon van een volgroeide esdoorn – in juli en augustus een garantie voor een zee van witte bloemen en bestuivers.
Op een aantal plekken in de tuin groeit ook een andere nog wat zeldzamere IJsselklimmer: de heggenrank. En daarom herbergt deze heemtuin ook de noordelijkst bekende populatie van de volledig gespecialiseerde heggenrankbij in het IJsseldal.
Streektuinen heeft samen met Hoopheggen een klein project om de heggenrankbij te helpen in het IJsseldal. Samen met kwekerij NL Bloeit! kweken we uit lokaal genetisch materiaal (afkomstig uit het noordelijk IJsseldal) extra heggenrankplanten op. Deze eerste tientallen planten uit dit kweekproject zijn onlangs bijgeplant in lokale ecologische heggen en streektuinen – en hopelijk helpt dit deze bijzondere bijensoort om in de komende jaren ook weer het gebied tot en met Zwolle te herkoloniseren. (In Zwolle zelf komt de plant heel lokaal nog voor, maar is de bij verdwenen.)
De populatie heggenrankbijen in de heemtuin in Wijhe is één voorbeeld uit velen dat opnieuw illustreert hoe belangrijk inheemse tuinen kunnen zijn – als mini-leefgebieden én ecologische stapstenen in het landschap. Als je in het IJsseldal woont, of waar ook in Nederland, hopen we dat dat ook jou inspireert om daarmee verder te gaan!
