Streektuinen heeft op verschillende plekken in Nederland projecten die wij zelf ‘buitenboordmotorprojecten‘ noemen. Daarmee proberen we de totstandkoming van streektuinen lokaal een extra impuls te geven – en samen met tuineigenaren ook concrete ecologische doelen te realiseren.
Voorbeelden zijn de streekeigen struwelen in onder andere Zeeland en Zuid-Limburg, streekeigen bloemenweides in onder andere Drenthe, de egeltuinen in de Alblasserwaard, het bijenlint rond Arnhem of de verbindingstuinen in het Vechtdal, waarmee we twee lokale stroomdalnatuurgebieden beter met elkaar hopen te verbinden.
Steeds is het uitgangspunt dat een levende streektuin niet alleen een minileefgebied is, maar ook een stapsteen, verbonden met andere lokale natuur.
Zo’n soortgelijk project hebben we in het IJsseldal – waar we ons richten op één specifieke iconische streeksoort: de heggenrankbij. Deze bijzondere bij is volledig afhankelijk van heggenrank. Deze kalkminnende klimplant is onder andere kenmerkend voor de Kalkrijke Hollandse duinen, het Zuid-Limburgs heuvelland – en het oostelijk rivierengebied.
Verzuring en verdwenen heggen
Toch is ook heggenrank vermoedelijk veel zeldzamer geworden in het landschap, om twee redenen. Kalkminnende planten hebben, zeker op de zandgronden, te lijden onder door mensen veroorzaakte verzuring van de bodem. Daarnaast verdwijnen veel wilde planten door schaalvergroting.
Dat geldt in het bijzonder voor heggenrank, die z’n naam dankt aan z’n favoriete groeiplek: de heg. Waar grote gaten zijn gevallen in de oorspronkelijke heggenlandschappen, verdween ook de heggenrank – en daarmee de van heggenrank afhankelijke soorten (waar de heggenrankbij slechts één voorbeeld van is).
Dat geldt voor het noordelijk deel van het IJsseldal. Heggen zijn er verdwenen uit de uiterwaarden en daarmee ook de heggenrank. Die plant komt nog voor in enkele parken in Zwolle, maar daar zijn geen waarnemingen meer bekend van de bijbehorende bij. De meest noordelijke plek in het IJsseldal waar de heggenrank nog wordt waargenomen, is een heel bijzondere streektuin in Wijhe: de heemtuin Veermans Hof.
Wil je de heggenrankbij herstellen, dan moet je dus heggenrank herstellen – en als je heggenrank wilt herstellen, moet je het heggenlandschap herstellen. En dan moet je natuurlijk bij onze partner Hoopheggen zijn!
Grote motor achter heggenherstel
Hoopheggen brengt elk jaar vele kilometers inheemse heggen terug in het landschap – en heeft het hoofdkwartier in het IJsseldal, rond Olst.
Ons doel is die noordelijkste populatie van ‘IJssel-heggenrankbijen’ versterken – en uiteindelijk weer een verbinding maken met ‘heggenrankstapstenen’ tussen grofweg Deventer en Zwolle. Daarbij willen we uitsluitend werken met gebiedseigen materiaal.
Streektuinen heeft daarom twee jaar op rij heggenrankbessen geoogst op locaties in het noordelijk IJsseldal. We gebruiken in dit project uitsluitend lokaal materiaal, omdat er belangrijke genetische verschillen kunnen bestaan tussen plantenpopulaties van één soort. Dus de heggenranken van Deventer tot Zwolle hebben mogelijk andere genetische eigenschappen dan heggenranken uit Duitsland of België. Het belang van die verschillen is niet altijd goed bekend – en dus kunnen we maar beter voorzichtig zijn als we een soort lokaal willen versterken of herintroduceren.
We werken in dit project samen met de gespecialiseerde inheemse kwekerij van Stichting NL Bloeit! (ook bekend van het boek en de website Planten van Hier). Het eerste jaar bleek de kiemkracht van de geoogste heggenrankzaden onvoldoende, maar de tweede poging was wel succesvol.
Nieuwe IJsselheggen mét lokale heggenrank!
En ook in dit project zijn de eerste resultaten te melden. Hoopheggen heeft de eerste heggenrankplanten uit dit project opgehaald en uitgeplant op een aantal bijzondere locaties, waaronder door Hoopheggen zelf aangeplante heggen, de heemtuin in Wijhe en de centrale tuin in Zwolle van onze andere partner in het IJsseldal, Stichting Straatboer. (Ja, ook met Straatboer hebben we een mooi project.)
Wij hopen dat de heggenrankplanten aanslaan – en ook gevonden zullen worden door de bijzondere bijen!
Wil je meer weten over deze en andere Streektuinsamenwerkingen? Bekijk dan ook onze projectenpagina. Hieronder zie je onze tuinvideo van Veermans Hof, vooralsnog de noordelijkste populatie van ‘IJsselheggenrankbijen’ – nu versterkt met extra heggenrankplanten:
