Heggenrankbij

Een intrigerende klimplant uit de Nederlandse flora is de heggenrank, een tweehuizige (dus éénslachtige) kalkminnende klimmer die vooral voorkomt in Zuid-Limburg, het oostelijke rivierengebied en de kustduinen.

Eén van de insecten die volledig afhankelijk is van heggenrank, is de heggenrankbij – een zandbij die onder geschikte omstandigheden behoorlijk talrijk kan zoemen rond de bloemen van mannelijke heggenrankplanten, waar de vrouwtjes van de heggenrankbij stuifmeel verzamelen voor hun ondergrondse nestcellen.

Heggenrank is onder andere een typische IJsselsoort, waar deze tot in de bebouwde kom van Zwolle kan worden aangetroffen. Maar toch kom je de heggenrankbij daar niet (meer) tegen. De noordelijkste bekende populatie van deze specialistische zandbij langs de IJssel ligt in het dorp Wijhe, waar de heggenrankbij is waargenomen in een IVN-heemtuin, tevens aangesloten bij Streektuinen.

De reden dat de bij ontbreekt in het noordelijke IJsseldal laat zich raden als je goed naar het landschap kijkt. Ten eerste is de soort door verzuring steeds meer gebonden aan de directe omgeving van de rivier, waar nog voldoende kalkrijke groeiplekken voorkomen. Maar ook dat landschap is geïntensiveerd: zo zijn de meeste kleinschalige elementen, zoals de heggen waar de klimplant zijn naam aan dankt, in een eeuw tijd verdwenen – waardoor je vele kilometers kunt afleggen (of vliegen, als bij) zonder ook maar één enkele waardplant te vinden.

Nu er serieus werkt gemaakt wordt om het heggenlandschap langs de IJssel te herstellen, wil Streektuinen ook weer stapstenen aanleggen zodat de heggenrankbij het gebied kan herkoloniseren. Dat doen we in samenwerking met Stichting Hoopheggen uit Olst en de gespecialiseerde inheemse plantenkweker Stichting Nederland Bloeit, uit Malden.

Om de genenrijkdom van de lokale heggenrank te behouden wordt in het project uitsluitend gewerkt met lokaal verzamelde zaden uit de laatste groeiplekken van het noordelijke IJsseldal. Deze zaden worden met zorg opgekweekt tot een nieuwe generatie planten, die vervolgens door Hoopheggen en Streektuinen worden bijgeplant in nieuwe ecologische heggen en streektuinen in het gebied.

Zo’n project vraagt een lange adem, maar na enkele jaren hopen we weer een sluitende ecologische verbinding van heggenrankplanten te hebben gerealiseerd van Deventer tot Zwolle (en de verdere omgeving). De gehoopte herkolonisatie zal vervolgens stapsgewijs gaan en zal moeten blijken uit een toename van waarnemingen van deze bijzondere bijensoort.

Heggenrank heeft overigens ook waarde voor andere bestuivende insecten. Zo vliegen ’s zomers ook hommels, zweefvliegen en groefbijen graag op de plant, en worden de vrouwelijke bloemen ook veel bezocht als nectarbron. Ook de fraaie heggenrankboorvlieg (die eveneens lijkt voor te komen tot aan Wijhe) is van de plant afhankelijk.